KİTAPLARIYLA VECİHİ TİMUROĞLU^[i]

Sanırım 4 yıl önce, Sanat Kurumu'nda Vecihi Timuroğlu'nun Yazılanından Başkalarının da Okuyacağı Mektuplar adlı deneme kitabı üstüne konuşmam istendi. O zaman elimin altında Timuroğlu'nun 18 kitabı vardı. Sanat Kurumu'na hepsini götürdüm. Her birini kısaca tanıttım. Timuroğlu'yu tanıyanlar çoktur; hele Ankara'da. Konuşmam sırasında şunu gözledim: Büyük bir olasılıkla dinleyicilerimin hepsi tanıyordu onu. Ama o sırada 18 kitabı olduğunu bilenler belli ki azdı. Bundan olacak, onu yeterince tanıdıklarını sananların çoğu şaşkınlık belirtileri gösterdiler. Timuroğlu'nun çeşitli dallarda yazmış olması şaşkınlıklarını ayrıca artırdı gibi geldi bana. Onun için konu dışına çıkmakla pek de yanlış davranmadığımı düşündüm.
Şimdi 27 kitabı var Timuroğlu'nun. Peki, çok mu yazıyor Timuroğlu? Yanıtım şöyle olacak: Onun şairliği ve yazarlığı en az elli yıl önce başlar; ama ilk kitabı ancak 1976'da, emekli olmasına üç yıl kala yayımlanmıştır. Demek ki 1976'dan beri, yılda ortalama 1,3 kitap yayımlamış. Onun üretkenliğinin ölçüsü olamaz bu. Timuroğlu büyük acılar yaşadı. 1995-96 yıllarının her gününü sevgili kızının sağlığı için çırpınarak geçirdi. Bu iki yıl boyunca kızını her gün azar azar yitirdiğini gördü. Daha önce faşistlerce vurulup öldürülen dağ gibi bir oğulun acısıyla yıkılmıştı. Diyeceğim, böyle acılar yaşamasaydı daha çok kitabı olabilirdi. Bu acılara katlanabilmek için kendisini çalışmaya vermiş olsa bile -ki öyledir- bundan ötürü üretkenliğinin arttığını sanmıyorum.
İlerici bir bürokrat olan Timuroğlu bürokratlığı sırasında yazmaya pek zaman ayıramamıştır. Bürokratlığının son yıllarında özellikle çetin görevler üstlendiğini de anmalıyım. Bütün bunları onun üretkenliğini daha iyi belirtebilmek için yazıyorum. Kitaplarına girmemiş birçok yazısı olduğunu da eklemeliyim. Ayrıca, Timuroğlu adsız bir yazar olarak da çalışmıştır. Örneğin, Ismarlama Ders Kitapları Üzerine Bir Rapor (TDK yayını, Ankara, 1979) adlı kitabın Felsefe, Yazın, Din Dersleri, Psikoloji bölümleri onun kaleminden çıkmıştır.
Timuroğlu, kitaplarını benim için kabaca şöyle sınıflayıverdi:

DENEME KİTAPLARI

1) Göz Göz Olmak, Doruk Yayınları, Ankara, 1978.
2) Simavne Kadısıoğlu Şeyj Bedrettin ve Varidat, Türkiye Yazıları yayını, Ankara, 1991.
3) Yazınımızdan Portreler, Başak Yayınları, Ankara, 1991.
4) İnançları Uğruna Öldürülenler, Yurt Yayınları, Ankara, 1991.
5) Yazılanından Başkalarının da Okuyacağı Mektuplar, Ankara, tarihsiz (1993 olmalı).
6) Şiirin Büyücü Kızı İmge, Kedi Yayınları, Antalya, 1994.
7) İslam'ın "Akl"a Bakışı Üzerine Bir Deneme, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1996.

ŞİİR KİTAPLARI

1) Bura Yemendir, Doruk Yayınları, Ankara, 1978.
2) Tut Beni Sevda Çağırır, Sesimiz Yayınları, Ankara, 1982.
3) Bir Sürgünün Ezgileri, Yazko Yayınları, İstanbul, 1983.
4) Kardaşım Oğul, Onur Yayınları, Ankara, 1988.
5) Merhaba Oğlum, Başak Yayınları, Ankara, 1993.
6) Bülbülleri Ne Yaptılar?, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1994.

ARAŞTIRMA-İNCELEME KİTAPLARI

1) Ahmet Kutsi Tecer, İş Bankası Yayınları, Ankara, 1980.
2) Ceyhun Atuf Kansu, İş Bankası Yayınları, Ankara, 1978 (iki cilt).
3) Melih Cevdet, Bilge ve Duyarlı, Prospero Yayınları, Ankara, 1994.
4) Cahit Külebi, Hırçın ve Lirik, Başak Yayınları, Ankara, 1995.
5) Orhan Kemal, ABC Yayınları, Ankara, 1995.
6) Ahmed Arif, Diyarbakır Vakfı Yayını, Ankara, 1992.
7) Mevlâna, Bilim Sanat Kültür Vakfı yayını, Ankara, 1996.
8) Kurtuluş Savaşçısı Atatürk, Prospero Yayınları, Ankara, 1995.
9) Atatürk Şiirleri, Spor Toto Yayınları, Ankara, 1981.
10) Dersim Tarihi, Yurt Yayınları, Ankara, 1991.
11) Türk-İslam Sentezi, Başak Yayınları, Ankara, 1991.
12) Söylev'den Seçmeler, Tüze Yayıncılık, Ankara, 1996.

ÖYKÜ

1) Minnacık Kadın, Ayça Yayın Üretim Kooperatifi, Ankara, 1984.

MASAL

1) Fırat'a Masallar, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1990.

Yukarıdaki liste gözden geçirilince görülür ki Timuroğlu 1990-96 yıllarında 16 kitap yayımlamıştır. Bu, bütün kitaplarının %60'ı ve yılda ortalama yaklaşık 2,7 kitap demektir. Timuroğlu bürokratlığı sırasında gelecek için neler biriktirmiş olursa olsun, doğrusu üretkenliğin böylesi yalnızca eski bir birikime yorulamaz. Gerçekten çalışkan bir yazar var karşımızda.
Timuroğlu'nun sınıflamasına göre yayımladığı kitapların %70'i deneme ve araştırma-incelemedir (deneme %26, araştırma-inceleme %44). Bu iki sınıflama bölümünde toplanan kitaplar üzerinde biraz durmak gerekiyor. İslam'ın "Akl"a Bakışı Üzerine Bir Deneme, adında deneme sözcüğü olsa da, Timuroğlu onu deneme saysa da, örnek bir incelemedir. Timuroğlu'nun inceleme-deneme kırması kimi yazıları, deneme kitaplarında yer almıştır. Örneğin, Yazılanından Başkalarının da Okuyacağı Mektuplar adlı kitabındaki "Kutsal Kitaplarda ve Bilimde Aşk Yorumları" başlıklı uzunca yazı, bir inceleme-denemedir; çünkü bitişi sayılmazsa incelemedir veya deneme gibi bitirilmiş bir incelemedir. O yazıdan bir inceleme kitabı çıkarabilirdi. Doğrusu denebilir ki o yazı Timuroğlu'nun kıydığı bir incelemedir. Deneme adı altında yer almış Simavne Kadısıoğlu Şeyh Bedrettin ve Varidat, Şeyh Bedrettin üzerine bir incelemeyi ve Varidat'ın çevirisini içerir. İnançları Uğruna Öldürülenler, bence, bir deneme kitabı olmaktan çok, bütünüyle bir incelemedir. Yazınımızdan Portreler'deki portreler, doğrusu kolay kolay deneme sayılamaz. Bunları Timuroğlu'nun beni kırmayarak yapıverdiği sınıflamayı eleştirmek için değil, onun yazarlık ırasının en belirgin yanını gösterebilmek için yazıyorum. Şimdi, yukarıdaki saptamalardan denebilir ki, Timuroğlu araştırmacı ve incelemeci yanı denemeci yanından ağır basan bir yazardır. Kitaplarının %60'ı araştırma-inceleme sayılabilir.
Timuroğlu'nun araştırma-inceleme saydığı kitapları üzerinde de kısaca durmak gerekiyor. Onlardan Atatürk Şiirleri, bir inceleme olmakla kalmaz, düzenlenişi kendine özgü bir antolojidir. Bizdeki yaygın antoloji anlayışına pek uymayan bir yöntemle kotarılmıştır ve bu yanıyla antoloji hazırlamayı düşüneneler için incelenmesi yararlı bir kitaptır. Söylev'den Seçmeler, Atatürk'ün Nutuk'undan titizlikle seçilmiş parçalardan ve onlar arasına yerleştirilmiş ve Nutuk'un tümünü okumuyor olmanın doğuracağı eksiklikleri gideren açıklayıcı kısa özetlerden oluşmuştur. Nutuk'un Nutuk'a çok bağlı bir özetidir. Nutuk'tan alınmış parçaların dili de özenle yenilenmiştir. Bu kitap, Timuroğlu'nun başarılı öğretmenlik yanını gösteren bir çalışmadır.
Ayrıca, Timuroğlu'nun araştırma-inceleme kitapları iki kümeye ayrılır: 1) Yazınla ilgili olanlar; 2) Yazınla ilgili olmayanlar. Simavne Kadısıoğlu Şeyh Bedrettin ve Varidat, İnançları Uğruna Öldürülenler, İslam'ın "Akl"a Bakışı Üzerine Bir Deneme, Kurtuluş Savaşçısı Atatürk, Dersim Tarihi, Türk-İslam Sentezi, Söylev'den Seçmeler (bütün kitaplarının %26'sı) ikinci kümede yer alır. Demek ki Timuroğlu'nun ilgi alanı yazın dışına da epey taşıyor. İkinci kümedeki kitaplar onun ideolojik savaş veren ilerici bir aydın ve yazar olduğunu gösteriyor. Timuroğlu bu yapıtlarında bir aydınlanmacı, antiemperyalist ve antifaşit olarak çıkıyor karşımıza.
Şiir kitapları (bütün kitaplarının %22'si) onun ciddi bir şiir serüveni olduğunu gösterir. Bu serüven ne zaman başlayıp nasıl gelişmiş olursa olsun, oğlu anısı güzel Kürşat'ın öldürülmesinden sonra şiir onun için dinmez bir acının ve özlemin dışavurumu da olur. Kardaşım Oğul, yazınımızda az rastlanır bir yalınlıkla yazılmış çağdaş bir ağıttır.
Araştırmacı ve incelemeci, şair, denemeci, öyküye ve masala da uzak duramamış bir yazıncı; aydınlanmacı, antiemperyalist, antifaşist, çağdaş anlamda ilerici bir yazar! İşte kitaplarıyla Vecihi Timuroğlu...

ⁱ Ragıp Gelencik, "Kitaplarıyla Vecihi Timuroğlu", Cumhuriyet Kitap (dergi), sayı 417, 12 Şubat 1998, s. 6. (Daktilosuyla yazdığı özgün metinden aktardık.)