SANATÇILAR KISKANÇ MI OLUR?^[i]

Sanatçıların genellikle kıskanç oldukları, birbirlerini hiç değilse de pek çekemedikleri öteden beri söylenip bu yargıyı doğrulayan dışavurum örnekleri gösterilir: Çekiştirme, yergi, alay, küçümseme, hiçimseme... Doğrusu, gösterilen somut örneklere bakarak sanatçıların kıskanç oldukları kanısına varmak yanlış görünmez.

Kıskançlığın sanatçılarda yaratıcılıkla (sanatçı olmakla) şöyle veya böyle ilişkisi olduğunu söyler kimileri. Demek ki onlara göre bir "sanatçı kıskançlığı" vardır; sanatçılar sanatçı olmadan önce bu kıskançlığı duymamışlardır. Kıskançlığın böylesi sıradan (sanatçı olmayan) kişiler için bilinmedik bir duygudur. Bu varsayılmış kıskançlık, yaratıcılıkla ilişkisi olduğuna göre, yaratıcılık arttıkça artar mı, azalır mı; yaratıcılık çeşitlerine (yazın, resim, yontu, müzik dallarındaki yaratıcılıklara) göre az çok nitelik değiştirir mi, değiştirmez mi? Bu sorular yanıtsızdır; onun içindir ki "sanatçı kıskançlığı" varsayımı, sanatçılara duyulan saygının veya imrenmenin veya hayranlığın hoşgörü biçimine bürünmüş dışavurumu sayılabilir.

Kıskançlık hayvanlarda bile görülen evrensel bir duygudur. Yaşamı boyunca hiç kıskanmamış insan yoktur; olamaz da; çünkü kıskançlık nesnel birtakım karşıtlıklar içinde yaşıyor olmanın sonucudur. Çirkin güzeli kıskanır, beceriksiz becerikliyi, başarısız başarılıyı, sevilmeyen sevileni... Kıskançlığın olumlu yanı kişide kendisini aşması için bir itki yapabilmesi, olumsuz yanı da kişiyi az çok ve arada bir tümüyle çökertmesidir. Aşırı yeğinleşmiş kıskançlık, kıskanan ve kıskanılan kişiler için çok acı sonuçlara yol açabilir. Salt istençle bastırılamaz kıskançlık; bastırılabilmesi için uygun nesnel koşullar veya kişinin kafa ve gönül yapısında onu az çok yücelten gelişmeler olması gerekir.

Sanatçıların sıradan insanlara oranla daha kıskanç olduklarını söylemek için nesnel gerekçe yoktur. Az başarılı sanatçılar çok başarılıları genellikle kıskanırlar. Bu doğaldır ve yararlı da olabiliyordur. Peki, sanatçıların kıskançlığı neden göze batıyor? Sanatçılar yaratıcı olduklarını kanıtlayan yapıtlar verdikleri için kıskançlığı bastırmalarını sağlayacak veya gerektirecek bir doyuma ulaştıkları varsayılıyor da ondan. Şu da var: Sanatın insanları yücelttiğine inanılıyor. Sanat insanları yüceltiyorsa, genellikle yanlış olarak tümüyle olumsuz bir duygu sayılan kıskançlıktan önce sanatçıların kurtulmaları beklenmez mi?

ⁱ Ragıp Gelencik, "Sanatçılar Kıskanç mı Olur?", Değintiler, Evrensel Kültür (dergi), sayı 84, Aralık 1998, s. 49.

Evrensel Kültür'ün anılan sayısında, iki "değinti" yer alıyor; buraya aktardığımız ikincisi. Öncekini ("Günlüklü Düşünceler") okumak için buraya tıklayınız.